74 - Chłopi (dyskusja)

Postanowiliśmy wziąć na warsztat polskich noblistów. Zaczynamy od “Chłopów” Reymonta. Niestety tytuł tej powieści może kogoś zniechęcić tak jak to się stało w moim przypadku.
Sama powieść “Chłopi” porusza kwestię gustów czytelniczych w rozmowie Jagny z Jaśkiem. Np. Rocho opowiada wymyślone historie religijne i fantastyczne. Są nawet opowieści grozy. Są także przemyślenia wręcz filozoficzne, np. gdy Antek po powrocie z więzienia siada i ogląda swoje pola. Autor stosował mitologizację postaci. Przykładem jest opis Hanki wracającej z chrustem z lasu czy moment śmierci Boryny siejącego na polu. Już na samym początku autor maluje nam piękny pejzaż w scenie gdy Agata opuszcza wieś i po drodze rozmawia z księdzem.

Być może w powieści są wątki biograficzne. Np. sam autor był synem organisty. Później pracował na kolei właśnie we wsi Lipce. W pewnym sensie powieść “Chłopi” to reportaż z tego co naprawdę się działo na wsi. Mówi się też o oszustwie Reymonta, który wyłudził od ubezpieczalni pieniądze, za które później mógł żyć. Podobno też autor spalił pierwszą wersję tej powieści. Sam Reymont mieszkał na wsi zarówno jako syn organisty jak i później gdy pracował na kolei. Był pośród tych ludzi, a jednocześnie był kimś innym. Autor opisuje prawdziwe życie ludzi ze wszystkimi problemami, np. dużą śmiertelnością dzieci.

Bohaterowie często nawiązują do powstania styczniowego. Brał w nim udział Kuba Socha oraz sam Boryna. Nie pada wprawdzie nazwa, ale to chyba wynik cenzury. W 1863 wybuchło powstanie styczniowe. Wtedy car uwłaszczył chłopów, aby nie wspierali szlachty. Chłopi wraz z ziemią dostali dostęp do pastwisk oraz lasu. Dziedzic się temu sprzeciwia. Występuje przeciwko nakazom cara, ale jednocześnie także przeciwko chłopom, którzy z tego prawa korzystają. Pod koniec powieści jest rozmowa Antka z dziedzicem. Ustami Antka autor zarzucił szlachcie, że nie zajęła się sytuacja chłopów. Zamiast walczyć z chłopami mogli się zjednoczyć przeciwko carowi. Niestety do dzisiaj mamy w naszej naturze tą kłótliwość. Widać go w stosunkach pomiędzy członkami społeczności, ale także w konflikcie o bór czy tym konflikcie z Niemcami. Najsmutniejsza jest jednak sprawa wycugu czyli opieki nad rodzicami, którzy przekazali majątek dzieciom.

Postać Hanki jest chyba najbardziej pozytywną postacią, która przy okazji przechodzi największą przemianę w tej powieści. Była cichutka, a potem zmieniła się w osobę kłótliwą. Hanka stała się bardzo asertywna. Gdy Antek jej mówi, że chce wyjechać do Ameryki ona się nie zgadza. Początkowo wydaje się, że także Antek przeszedł gruntowną przemianę, ale w zasadzie on się zmienił niewiele.

Ciekawe jest porównanie Agaty i Jagustynki. Obie zostały źle potraktowane. Jednak Agata starała się patrzeć pozytywnie i chyba mimo wszystko była szczęśliwa podczas gdy Jagustynka zgorzkniała. Jagustynka nie przebierała w słowach, np. gdy mówiła do Jagny, aby poszła powąchać spodni. Gdy Rocho opowiadał bajki o Jezusie Jagustynka jako jedyna była sceptyczna.

Ludzie w przeszłości ryzykowali swoim życiem, ale często nie mieli innego wyjścia. Dzisiaj np. alpiniści ryzykują swoim życiem bez żadnego ważnego celu. W książce Hanka ryzykuje życie idąc zimą po chrust do lasu, za co prawie płaci życiem. Inną postacią, która dosłownie traci życie jest Kuba, który sam dokonał amputacji nogi. Ludzie w tamtym okresie walczyli o rzeczy, które my uważamy za coś oczywistego.

Jagna nie pasowała do swoich czasów i środowiska. Chciała wolności, którą dziś każdy posiada, a wtedy było to coś poza jej zasięgiem. Chyba również dzisiaj kobiety dalej są traktowane inaczej niż mężczyźni gdy pozwalają sobie na więcej. Moja polonistka stwierdziła kiedyś, że Jagna była nimfomanką. Raczej nie była ona stała w swoich uczuciach. Czy można twierdzić, że była wykorzystana przez wójta? Raczej nie, bo przecież wracała do niego. Poza tym Jagna zrzucała winę na innych. Np. czekała aż Boryna umrze. Nie przyjęła też życzliwie próby pogodzenia się przez Hankę. Ciekawe jest też to, że Jagna nie zaszła w ciążę mimo tylu partnerów. Czyżby była niepłodna? Powieść na pewno potoczyłaby się inaczej gdyby zaszła w ciążę.

Jak mogły się potoczyć dalsze losy bohaterów “Chłopów”. Np. co się stało później w życiu Nastusi i Szymka? Czy Mateusz ożeni się kiedyś z Jagną? Czy Józka i Witek mogliby kiedyś być razem? Wydaje się to trudne biorąc pod uwagę ich różne pochodzenie społeczne. A jak się skończy sprawa procesu Antka? My poznajemy tych bohaterów na rok i nie wiemy co się później wydarzyło.

Ciekawym tematem jest problem imigrantów ukazany w powieści w postaci niemieckich osadników. Czy tamta sytuacja jest podobna do współczesnych problemów z imigrantami. My również jesteśmy na emigracji w UK, czy Anglicy postrzegają nas tak jak chłopi postrzegali tamtych niemieckich imigrantów? W powieści niemieccy osadnicy zachowują się pokojowo, częstują piwem. Czym jest patriotyzm narodowy oraz lokalny, np. “lipiecki”, który mają mieszkańcy wsi Lipce.

Inny ciekawy wątek to stosunek pracowników do pracodawcy. Chodzi o niepunktualność, okradanie, udawanie pracy itd. Na tym tle Kuba się odznaczał - był uczciwym parobkiem, co było nieczęste.

Książka też opisuje dobre postawy, np. przyjazd chłopów z sąsiednich wsi aby pomóc. Ale nawet wtedy widać podział pomiędzy bogatymi i biednymi. Nikt nie pomaga komornicom, a ksiądz czuje się zakłopotany. Zresztą ksiądz jest dość dwuznaczną postacią. Antek przyłapuje go na wypasaniu konia w cudzej koniczynie. Ksiądz też pozwala aby bogatsi byli lepiej traktowani w kościele, co jest przeciwne temu co mówi Pismo Święte w Liście Jakuba w drugim rozdziale. Zresztą podział w kościele to nie tylko kwestia majątku, ale także wsi. Każda wieś ubierała się inaczej i miała swoje miejsce w kościele. Poetyckość w powieści. Poezja w chłopskim języku. Autor posługuje się chłopską gwarą. Nie jest to jednak jakaś specyficzna gwara jakiegoś regionu, ale mieszanka różnych gwar.

Aby zapoznać się z tą lekturą można skorzystać z audiobooków. Wydaje nam się, że najlepiej czytał Michał Białecki

Co to jest klasyka oraz dlaczego warto się zapoznać z takimi powieściami.

Jak się najlepiej zapoznać z tą powieścią? Jak pomóc dzieciom w szkole docenić walory tak długiego dzieła? Może fajnie byłoby wyciągnąć wątki dotyczące młodszych bohaterów np. Witka czy Józki. Dla dzieci ciekawe mogłoby też być omówienie baśni podawanych przez Rocha. Mamy w nich ludowe przedstawienie Jezusa, które odbiega trochę od tego biblijnego, ale jest takie swojskie. Można też zapoznać się z odpowiednimi fragmentami powieści “Chłopi” w okresie świąt i przeczytać jak były one obchodzone w tamtych czasach. Można np. od Jagny nauczyć się robienia pięknych jajek.

Rafał Jasiński - podkasty:
Strefa Mroku (z Jackiem Rokoszem)
strefamrokupodcast.pl
Readers Initiative (z Michałem Sobieszkiem)
readersinitiative.podbean.com